GİRİŞ-AMAÇ

Önemli sağlık sorunlarının yanı sıra ekonomik anlamda da ciddi kayıplara neden olması, ülkelerin tütün kullanımı ile ilgili önlemler almasına neden olmuştur. Günümüzde tütün, DSÖ tarafından önlenebilir ölüm nedeni sayılmaktadır (1). Bu nedenle tütün ürünlerinin kullanımı ile ilgili davranış biçimleri ve devlet politikaları giderek daha da önem kazanmaktadır. Her yıl 600 bin insan tütüne bağlı çevresel maruziyetten dolayı hayatını kaybetmektedir (2). Türkiye’de ise sigara tüketimi giderek artmakta ve sigaraya başlama yaşı da düşmektedir. Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştaki bireylerin % 31,3’ü her gün veya ara sıra tütün ve tütün mamullerini kullanmaktadır (3). Halen ülkemizdeki 17 milyon sigara tiryakisinden 100 bininin her yıl sigaraya bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir (4).

Tütün kontrolü; tütün kullanımı ve tütün dumanına maruziyeti ortadan kaldırarak veya azaltarak insan sağlığını iyileştirmeyi amaçlayan arz, talep ve zarar azaltma stratejisidir. Tütünün topluma ve devlet bütçesine getirdiği zararlarla mücadele etmeyi amaçlar (5). Ülkemizde 1996 yılında tütün zararlarının önlenmesi ile ilgili ilk yasa çıkarılmış ve tütün kullanımı, halka açık olan yerlerde kısmen kısıtlanmıştır (6). Fakat birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de daha etkili ve kapsamlı yasaların çıkması zorunlu hale gelmiştir. Ülkemizde 5727 sayılı Tütün Yasası 19 Ocak 2008 tarihinde çıkarılmış, son aşaması 19 Temmuz 2009 da uygulamaya girmiştir. Yasasının etkisiyle Temmuz ayında sigara tüketiminde geçen yılın aynı ayına göre %5,4, bir öncesi aya göre %15,7 oranında azalma olmuştur. 2008 yılı Ağustos ayına göre, 2009 ağustos ayında %20,9, Eylül ayında %2,5 oranında azalma olmuştur. Benzer uygulamaları olan ülkelerde ilk altı ayda %8-10 oranında tüketim azalması olmuştur (7).

Araştırmanın amacı son aşaması 19 Temmuz 2009 tarihinde yürürlüğe giren 5727 sayılı tütün yasası ile ilgili olarak Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi öğrencileri, akademik ve idari personellerinin bilgi düzeyi, bilgi düzeyini etkileyen faktörler, yasanın etkinliği, yasa hakkındaki düşünceleri ve yasaya olan destek düzeyinin araştırılmasıdır.

YÖNTEM-GEREÇLER

Araştırmamız, 29 sorudan oluşan anket çalışmasıdır. Araştırmanın evrenini, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında, KSÜ merkez kampüsünde öğrenim gören 12037 öğrenci, 706 eğitim veren akademik personel ve 592 idari personel oluşturmuştur. Ankete, 1699’u öğrenci, 362’si akademik personel, 210’u idari personel olmak üzere 2271 kişi katıldı. Anket sonucu elde edilen veriler bilgisayar ortamında SPSS 15.0 paket programı kullanılarak değerlendirildi. Verilerin istatiksel analizinde Chi-Square Testi, Fisher’s Exact Test, Student t ve One Way Anova Testi kullanıldı. Post Hoc Test olarak da Bonferroni analizi uygulandı ve p<0,05 değeri anlamlı olarak kabul edildi.

BULGULAR

Araştırmaya katılanların cinsiyet dağılımı 1032 (%45.6)’si kadın, 1239 (%54.6)’u erkek, yaş ortalaması ise öğrencilerde 20.8±2.3, akademik personellerde 37.8±8.2, idari personellerde 32.4±8.0 olarak bulundu.

Araştırmaya katılan her üç gruptan en az günde 1 adet sigara içme sıklığı %32,9 ile idari personellerde en fazladır. Öğrenci ve akademik personeller arasında sigara içme sıklığı birbirine yakın değerde olup, idari personellerden istatistiksel olarak daha azdır (grafik 1). Diğer tütün ürünlerinden nargile, en sık (%4.8) öğrenciler tarafından kullanılmaktadır (p=0,000).

Öğrencilerin barınma durumuna göre sigara içme sıklığı değerlendirildiğinde; evde tek kalan öğrencilerin 14 (%46,7)’ü sigara kullanmaktadır ve bu değer, diğer barınma durumlarından oldukça yüksek bulunmuştur (tablo 1) (p=0,003).

Araştırmaya katılan gruplardan, akademik personelin 337 (%93,1)’si, öğrencilerin 1298 (%74,1)’i, idari personelin188 (%89,5)’i günlük haberleri takip etmektedir. En az öğrenciler, en çok akademik personel günlük haberleri takip etmektedir. Yasa hakkında bilgi alınabilecek kaynaklar sorulduğunda, 1888 (%83,1) kişi medya (televizyon, gazete, internet..), 136 (%6,0) arkadaş-komşu, 82 (%3,6) kişi okul-öğretmen, 45 (%2,0) kişi sağlık çalışanı, 120 (%5,3) kişi diğerleri cevabını vermiştir (grafik 2). Yasa hakkında en çok bilgi medyadan öğrenilmiştir (p=0,000).

Çalışmamıza katılan kişilerin yasa hakkındaki bilgi düzeyini ölçmek için 18 farklı yerde tütün ürünü kullanma yasağı soruldu. En fazla sıklıkla doğru bilinen Okul (%97,0), banka şubesi (%96;3), hastane (%96,2), alışveriş merkezi (%95,7) ve vergi dairesi (%95,6) olmuştur. En çok yanlış bilinen yerler ise, hastane bahçesi (%55,7), özel dershane bahçesi (%53,4), okul bahçesi(%46,1), özel otomobil (%44,3), yolcu gemisi güvertesi (%31,5) ve stadyum (%30,1) olmuştur. En fazla bilmiyorum cevabını sırayla, yolcu gemisi güvertesi (%31,5), stadyum (%27,6) ve özel dershane bahçesi (%21,2) olarak bulunmuştur (tablo 2).

Yasa hakkında bilgi düzeyini belirlemeye çalıştığımız 18 farklı yerde tütün ürünü kullanım yasağı soruldu. Verilen cevaplar doğru, yanlış ve bilmiyorum şeklinde alındı. Doğru cevaplara 1 puan, yanlış ve bilmiyorum cevaplarına 0 puan verilerek, toplam 18 puan üzerinden, her grup için ayrı ortalama Yasa Bilgi Puanı (YBP) hesaplandı. Puanların aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları, akademik personel için 14,5±2,1, öğrenci için 13,2±2,5, idari personel için 14,2±2,2 bulundu. Öğrenci YBP diğer gruplardan anlamlı olarak daha düşüktür (tablo 3) (p=0,000).

“Kapalı mekanlarda, sigara içilmesini yasaklayan yeni yasa insanların bireysel haklarını kısıtlamaktadır” görüşüne, kesinlikle katılıyorum 289 (%12,7), katılıyorum 243 (%10,7), katılmıyorum 746 (%32,8), kesinlikle katılmıyorum 929 (%40,7) şeklinde cevap verildi. Çalışmaya katılanların %73,5’i yeni tütün yasasının vatandaşların bireysel haklarını kısıtlamaktadır görüşüşüne katılmamaktadır (grafik 3).

Nargilenin bağımlılık yapıcı etkisi sorgulandığında; 941 (%40,6) kişi evet yapar, 399 (%17,6) kişi hayır yapmaz, 951 (%41,9) kişi bilmiyorum yanıtını verilmiştir. Öğrenci grubunda da aynı soruya 633 kişi (%37,3) evet yapar, 353 kişi (%20,8) hayır yapmaz ve 712 kişi (%41,9) bilmiyorum cevabını vermiştir (grafik 4) (p=0,000).

“Nargile sigara kadar sağlığa zararlı mıdır?” sorusuna, tüm araştırma grubunda, 1351 (%59,5) kişi zararlı, 189 (%8,3) kişi zararlı değil, 731 (%32,2) kişi bilmiyorum cevabını vermiştir (grafik 5). Araştırma grubunun tümünde anlamlı şekilde nargilenin sağlığa zararlı olduğu düşünülmektedir.

Araştırmaya katılan 2271 kişinin yasaya olan desteği genel olarak değerlendirildiğinde (kesinlikle destekliyorum+destekliyorum), idari personel 196 (%93,4), akademik personel 337 (%93,1), öğrenci 1456 (%85,7) olarak bulunmuştur (grafik 6). Araştırmaya katılanlar, yeni tütün yasasını %87,6 oranında desteklenmektedir. Sigara içenlerde yasaya destek oranı %61,3’tür (p=0,000).

Grafik 1. Tütün ürünü kullanma durumu.

*İdari personelin sigara içme sıklığı diğerlerinden yüksek bulunmuştur (p=0,000).

Tablo 1. Öğrenciler arasında barınma durumuna göre sigara içme alışkanlığı

*Evde tek kalan öğrencilerin sigara içme sıklığı anlamlı olarak daha yüksekti (p=0,003).

Grafik 2. “Bu yasayı nereden duydunuz?” sorusuna verilen cevaplar.

Tablo 2. Araştırmaya katılan kişilerin, yasak olup olmadıkları sorulan yerlere, doğru, yanlış, bilmiyorum şeklindeki cevapları.

Tablo 3. Araştırmaya katılan grupların Yasa Bilgi Puanı (YBP) değerleri.

Grafik 3. “Yeni yasa vatandaşların bireysel hakkını kısıtlamaktadır” görüşüne katılım

Grafik 4. Nargile içenlerin “nargile bağımlılık yapar mı?” sorusuna verdiği cevaplar

*(p=0,000)

Grafik 5. Tüm araştırma grubunda “nargile sağlığa zararlı mıdır?” sorusuna verilen cevapların dağılımı.

Grafik 6. Araştırmaya katılan grupların yasayı destekleme oranları.

*Genel destek oranı (kesinlikle destekliyorum+destekliyorum) idari personel ve akademik personellerde öğrencilere göre anlamlı olarak yüksektir (P=0,000).

TARTIŞMA

Tüm araştırma grubunun yaş ortalaması 24,6±8,0’dır. Bulunan yaş ortalaması nispeten fazla miktarda sigara kullanılan yaş aralığındadır (8). Bu bulgu, bize genç nüfusun sigaraya ve yeni tütün yasasına karşı tutumunu göstermesi açısından önemlidir.

Günlük haberleri en az öğrenciler (%74,1), en sık akademik personel (%93,1) takip etmektedir. Günlük haberleri takip ederken en sık televizyon (%35,0) kullanılmıştır. Öğrencilerin günlük haberleri daha az takip etmesi en düşük düzeyde Yasa Bilgi Puanına (YBP:13,2±2,5) sahip olmasında etkili olmuştur. Öğrencilerin yasa bilgi düzeyindeki düşük oran, dumansız hava sahası kampanyalarının üniversite öğrencilerine yeterince ulaşmadığını göstermektedir.

Sigara içme sıklığı akademik personellerde %20,2 iken, yine benzer oranda öğrenciler arasında %20,1, idari personeller arasında %32,9 ile en yüksek düzeyde bulunmuştur (p=0,000). Üniversite öğrencilerinde yapılan başka bir çalışmada, sigara içme sıklığı %30,6 bulunmuştur (9). Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde yapılan bir çalışmada düzenli sigara içme sıklığı %17,3 ve sigara içmeyenlerin oranı ise %52,4 bulunmuştur (10).

Çalışmaya katılan öğrencilerin barınma durumuna bakıldığında, en yüksek oranda arkadaşları ile birlikte evde (%40,8), en azda evde tek olarak (%1,8) kaldıkları görülmüştür. Bu durumun sigara ve tütün yasası ile ilgili davranışları nasıl etkilediğini değerlendirdiğimizde, evde tek kalan öğrencilerin sigara içme sıklığı (%46,7), diğer barınma durumlarına göre oldukça yüksek bulunmuştur (p=0,003). Bir başka çalışmada arkadaşları ila evde kalma, sigara riskini 1,67 kat arttırmaktadır (11). Diğer bir çalışmada barınma durumu ile sigara içme sıklığı kıyaslanmış, evde yalnız kalan öğrencilerde (%23,7) bu oran en yüksek bulunmuştur (10). Bizim çalışmamızda evde tek kalan öğrencilerin sigara içme sıklığı daha fazla bulunmuştur. Evde tek başına yaşamak, öğrenciler için sigara içme sıklığını artıran bir faktördür.

Araştırmaya katılan kişilere 18 farklı yerde tütün ürünü kullanımının yasak olup olmadığı sorulmuştur. En çok doğru bilinen yerler, okul (%97,0), banka şubesi (%96;3), hastane (%96,2), alışveriş merkezi (%95,7) ve vergi dairesi (%95,6) olmuştur. En sık yanlış bilinen yerler ise, hastane bahçesi (%55,7), özel dershane bahçesi (%53,4), okul bahçesi (%46,1) olmuştur.. Sigara kullanmaya başlama yaşı ülkemizde de giderek düşmektedir. Sigara ile ilgili tutumlarının oluşumunda çevrenin ve özelliklede çocukların örnek alabilecekleri kişilerin (anne, baba, öğretmen gibi) sigara ile ilgili davranış biçimleri oldukça önemlidir (12). Çok uluslu sigara şirketleri gelişmiş ülkelerdeki pazarlarını kaybetmelerinin ardından, gelişmekte olan ülkelere doğru yönelmişlerdir (13). Ülkemizde yapılan bir çalışmada ilköğretim ve liselerde görevli öğretmenlerin %26,5’sı, başka bir çalışmada %48,0’i gibi yüksek oranlarda öğrencilerin yanında sigara içtikleri gözlenmiştir (14,15).

Araştırma grubunun %73,5’i kapalı mekanlarda sigara içmeyi bireysel hak olarak görmemektedir. Ayrıca sigara içenlerin %47,2’si de bunun bireysel bir hak olmadığını düşünmektedir (p=0,000).

Nargile özellikle gençler için sosyalleşme aracı, hatta moda gibi gösterilmektedir. Özellikle üniversite kampüsleri civarında yaygınlaşan “nargile kafe”ler, üniversite öğrencileri için, tütün ürünü kullanımına özendirici bir rol oynamaktadır. Nargilenin sigara ile kıyaslandığında zararlı etkileri birbirine yakındır ve gençler arasında daha yaygın kullanılmaya başlamıştır. Genç yaşta tütün kullananların bağımlı olma oranları daha yüksektir (16). Bizim çalışmamızda, üniversite öğrencileri arasında nargile kullanma sıklığının diğer gruplara oranla daha yüksek (%4,8) bulunmuş olması bu düşüncemizi desteklemektedir. Bu nedenle tüm çalışma grubunda kullanma sıklığı düşük bulunmuş olsa da, nargilenin kullanımının önemsenmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Çalışmamızda “nargile sigara kadar bağımlılık yapar mı?” sorusuna öğrenci grubunda diğer gruplara oranla en yüksek bilmiyorum cevabı alınmıştır ki bu durum nargilenin bağımlılık yapıcı etkisinin yeterince bilinmediğini göstermektedir. Yine nargilenin insan sağlığına olan zararının bilinmeme oranı da %32.2 olarak bulunmuştur (p=0,000). Nargilenin tütün bağımlılığında bir basamak teşkil etmesi, gençleri daha çok hedef alması nedeniyle bu konuda daha etkili eğitici politikalar geliştirilmelidir ve üniversite öğrencilerine yönelik daha etkili bir eğitim programları yapılmalıdır (17).

Araştırmamızda yasaya olan destek %87,6 oranında bulunmuştur. Yasayı desteklemeyenlerin oranı %8,4’tür. Yasanın yüksek oranda desteklenmesi yasanın etkinliği açısından önemlidir. Sigara içenlerin nispeten yüksek oranda yeni tütün yasasını desteklemeleri aslında sigaraya karşı bir tutum olarak değerlendirilebilir.

SONUÇLAR

1. Çalışmamızda yeni tütün yasası hakkında toplumun bilgilendirilmesi görevinin çok büyük oranda medyaya düştüğü görülmektedir. Günümüzde medyanın kontrolü oldukça zordur. İnsan sağlığı ile ilgili sorumluluk sahibi olması gereken kurum ve kişilerin, tütün ve zararları konusunda üzerine düşeni yeterince yapmadığı görülmüştür.

2. Toplumun genç bir kesimini oluşturan üniversite öğrencilerinin, tütün ve zararları ile yeni tütün yasası hakkında daha fazla bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

3. Nargile, toplumun genç kesiminin tütün kullanımına özendirilmesi açısından etkili olmaktadır. Özellikle nargile ve zararları ile ilgili eğitimlerin üniversite öğrencileri üzerine yoğunlaşması gerekmektedir.

4. Yeni tütün yasasına göre tütün ürünlerini kullanmanın yasak olduğu yerlerden, en çok yanlış bilinen yerler tespit edilip, yanlış bilinen yerlerle ilgili eğitici programlar planlanmalıdır. Özellikle okul, ev gibi öğrenci ve çocukların davranışların etkileyebilecek yerlerde daha yoğun eğitimler yapılmalıdır.

5. Araştırmamızda yasaya destek oranı %87,6 bulunmuştur. Yasanın, toplumun özellikle sık sigara içilen yaş grubunda ve gençler arasında yüksek oranda destek görmesi yasanın etkinliği açısından önemlidir.

6. Sigara içenlerin yasayı destekleme oranı %61,3’tür. Bu durum sigaraya karşı bir tutum olarak değerlendirilebilir. Bundan dolayı da sigara bırakma ile ilgili eğitimlerin daha etkin yapılması, sigara bırakma polikliniklerinin daha yaygınlaştırılması gerekmektedir.

KAYNAKLAR

1) WHO Report On The Global Tobacco Epidemic, 2008, www.who.int/tobacco/mpower

2) WHO Report On The Global Tobacco Epıdemıc, 2009 www.who.int/tobacco/mpower/2009

3) Küresel yetişkin tütün araştırması, 2008. TUİK haber bülteni sayı: 73-2009 www.tuik.gov.tr

4) PIAR Araştırması Ltd. Şti. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Sigara Alışkanlıkları ve Sigara ile Mücadele Kampanyası Kamuoyu Araştırması; Ocak 1988

5) Erdinç M, Gülmez İ. Tütün kontrolü ve sigara bırakma tedavisi. Türk Toraks Derneği yayınları, Aves Yayıncılık-Eylül 2009, www.toraks.org.tr

6) 07.11.1996 tarih ve 4207 sayılı tütün mamüllerinin zararlarının önlenmesine dair kanun. Resmi Gazete: 26 Kasım 1996-22829

7) İlter H. Türkiye’de tütün ve tütün ürünleri ile mücadele. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Daire Başkanı. www.havanikoru.org.tr

8) TC Sağlık Bakanlığı küresel yetişkin sigara araştırması raporu-2008, www.havanikoru.org.tr

9) Akçay Ş, Görek DA, Budakoğlu İ ve ark. Üniversite öğrencilerinin sigara içme davranışları ve sigara ile ilgili bilgi düzeyleri. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2009; 29: 611-17

10) Vatan İ, Ocakoğlu H, İrgil E. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde sigara içme durumunun değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull 2009; 8: 43-48

11) Tanrıkulu AÇ, Çarman KB, Palancı Y ve ark. Kars il merkezinde çeşitli üniversite öğrencileri arasında sigara kullanım sıklığı ve risk faktörleri. Türk Toraks Dergisi 2009; 3: 101-106

12) Keskinoğlu P, Karakuş N. İzmir’de lise öğrencilerinde sigara içme sıklığı ve içicilik davranışı üzerine sosyal öğrenmenin etkisi. Türk Toraks Dergisi 2006; 3: 190-95

13) Phillips A, de Savigny D, Law MM. As Canadians butt out, the developing world lights up. CMAJ 1995; 153: 1111-14

14) Fidan F, Sezer M, Demirel R ve ark. Öğretmenlerin sigara içme durumu ve sigara yasağı karşısındaki tutumları. Türk Toraks Dergisi 2006; 3: 196-99

15) Demirel Y, Toktamış A, Nur N, Sezer E. İlköğretim okullarındaki öğretmenlerde sigara içme durumu. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2004; 24: 492-95

16) Shihadeh A. Investigation of mainstream smoke aerosol of the narghile water-pipe. Food Chem Toxicol 2003;41: 143-52

17) Nargile Sağlığa Zararlıdır. Sağlık Bakanlığı eğitici broşürleri, 2009 www.havanikoru.org.tr