DEPREMLERDE ASBEST TEHLİKESİ: ASBEST LİFLERİ SOLUNMASI VE YUTULMASI HALİNDE ZARARLIDIR, KANSERE NEDEN OLABİLİR.

DEPREMLERDE ASBEST TEHLİKESİ: ASBEST LİFLERİ SOLUNMASI VE YUTULMASI HALİNDE ZARARLIDIR, KANSERE NEDEN OLABİLİR.

Depremlerde asbest içeren binaların yıkım ve hasarına ve kayaçlara bağlı afetzedelerde çevresel ve kurtarma ekiplerinde ise mesleksel olarak maruziyet olmaktadır. Ülkemizde 2013 yılından itibaren asbest ve asbestli ürün üretimi ve bunların her türlü ticareti yasaklanmış olsa da deprem gibi
afet durumlarında eski yapıların ve bina içlerinde dahi neredeyse her aşamada kullanılmış olması ihtimalinden dolayı günümüzde de çok dikkatli olmamız gerekmektedir.

ASBESTİN SAĞLIK ETKİLERİ

Asbestin neden olduğu pulmoner hastalıkları genel olarak aşağıdaki tablo-1’ de özetlendiği gibi parankimal ve plevral olarak tanımlasak da bilinmektedir ki asbest maruziyeti, restriktif ve obstrüktif akciğer fonksiyon bozukluğu ile de ilişkilidir. Parankimal veya plevral hastalıkların radyolojik kanıtlarının yokluğunda bile, fonksiyonel bozulma olabilir.

Tablo-1: Asbestin neden olduğu pulmoner hastalıklar

***Pulmoner sistem dışında periton (retroperitoneal fibrozis gibi), Otoimmun sistem (sistemik skleroz, romatoid artrit gibi), gastrointestinal sistem de etkilenir.
***Asbestin, mezotelyoma (plevral kavite, peritoneal kavite, tunika vajinalis veya perikardın mezotel yüzeyinden kaynaklanır), akciğer, larinks ve over kanserlerine neden olduğuna dair yeterli kanıt vardır ve Uluslararası Araştırma ve Kanser Ajansı (IARC), asbesti GRUP 1'E (İNSANLAR İÇİN KANSEROJEN) dahil etmiştir.

***Asbestin vücuda giriş yolu inhalasyonla ve kontamine içme suyunun yutulması ile olur. Doz (bir kişinin maruz kaldığı asbest miktarı), süre (bir kişinin maruz kaldığı süre), asbest liflerinin boyutu, şekli ve kimyasal yapısı, maruziyetin kaynağı, sigara, önceden var olan akciğer hastalığı ve genetik özellikler gibi bireysel risk faktörleri tüm bu hastalıkların gelişim sürecini etkiler.

AFETZEDELER İÇİN KORUYUCU DONANIMLAR
FFP2, FFP3 toz maskesi, gözlük asgari olarak kullanılmalıdır. Yıkım çalışma ortamında bulunulmamalı, yeme-içme kesinlikle yapılmamalıdır.

ASBESTLE ÇALIŞMA ALANLARINDA YIKIM, TEMİZLİK, BERTARAF İŞİNE KATILAN İŞÇİLERİN KORUNMASI İÇİN ÖNERİLEN EYLEMLER

• Temizlik işine katılan kişiler için basit ve anlaşılması kolay bilgiler sağlamak ve asbestin ne olduğunu, nerede bulunabileceğini, tehlikelerin neler olduğunu ve nasıl güvenli bir şekilde taşınacağının eğitimi verilmelidir.
• Eğitimli personel, asbest içeren malzemelerin bulunabileceği sahaları incelemelidir. Malzemelerin türünü, arz ettikleri tehlikeyi ve en güvenli eylem (örneğin mühürlemek ve yerinde bırakmak veya çıkarmak) planı oluşturulmalıdır.
• Karantina alanı kurulmalıdır.
• Hijyen Üniteleri kurulmalıdır.
• Negatif basınç ünitesinin karantina alanına konumlandırılmalıdır.
• Kırılgan malzeme sökümünde lif bağlayıcı sıvı kullanılması ve tozumayı azaltacak
• söküm yöntemleri (sulu işlem gibi) kullanılmalıdır.
• Ortam ve kişisel maruziyet ölçümlerinin düzenli yapılması, sonuçların asbest söküm uzmanı tarafından değerlendirilmelidir.
• Çalışma saatleri yapılan işin riskine göre belirlenmelidir.
• Çalışma ortamında yeme- içme alanları faklı olmalıdır.
• Asbest içeren malzemelerle kirlenmiş  yüzeyleri ıslak yöntemlerle temizlenmelidir.

ASBESTLE ÇALIŞANLARDA KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR

Koruyucu Kıyafet
Koruyucu kıyafet için anti-statik özelliğe sahip partiküllere karşı koruyucu tek kullanımlık vücut koruyucu tulum alınmalıdır. Kirli alana her giriş için yeni bir tane kullanılmalıdır. Kullanılan tulumlar TS EN ISO 13982-1’e göre Tip 5 havada uçuşan katı partiküller standardına ve TS EN 13034 ‘e göre Tip 6: Sıçrayan sıvı partiküllere karsı limitli koruma standardına sahip tulumlar olabilir. Koruyucu giysiler ile çalışanların

kendilerine ait giysileri ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilir.

Solunum Koruyucu Maske

Tam yüz koruyucu, tehlikeye uygun olan filtresiyle donatılmalıdır. Solunum koruyucunun uygunluğu kullanımdan önce test edilmeli ve fiziksel ölçülerinin kullanıcıya uygunluğu tespit edilmelidir. Uygun olmayan solunum koruyucu çok az koruma sağlayacaktır. Uygun bir solunum koruyucunun belirlenmiş koruma faktörü minimum 20 veya daha fazla olması gerekmekle birlikte 50 veya daha fazla olması önerilir.

Tek kullanımlık solunum koruyucular: TS EN 149+A1 uyumlaştırılmış standardı ile EN149:2001+A1:2009 standardına göre FFP3 koruma seviyesine sahip veya daha fazla koruma faktörü ile partiküllere karşı koruyucu kullanılabilir.

Tam Yüz Maskesi: TS EN 143 uyumlaştırılmış standardı ile EN143+A1/AC standardına göre P3 koruma seviyesine sahip partikül filtresi ile tam yüz maskesi kullanılabilir.

Motorlu solunum koruyucular: Solunum, baş, göz, işitme ve yüz koruma ile ilgili seçilen koruma sınıfına uygun standartlara sahip olmakla birlikte batarya vb. motorlu kısım için EN 12941 standardına sahip kombine bir koruyucu kullanılabilir.

İş Güvenliği Ayakkabısı: Bağcıksız, tokasız direk ayağa geçirilebilecek şekilde olacaktır ve kayma riski içerdiğinden botlar / çizmeler galoşlara göre öncelikli tercih edilmelidir. Kullanım sonrası yıkanabilir botlar / çizmeler tercih edilebilir.

İş Güvenliği Eldiveni: Koruyucu eldiven Tek kullanımlık eldivenler kullanılmalıdır. Yapılan işe göre mekanik direnci yüksek, elektrik direnci yüksek ya da kimyasala karşı bir eldiven kullanılacak ise bu eldivenlerin içine kavrama kabiliyeti yüksek ince hijyen eldivenleri kullanılabilir. Çalışan kirlenmiş alanı terk ettikten sonra, eldiven uygun şekilde mühürlü asbest atık torbalarına konulmalıdır. Kirlenmiş alana her girişte yeni bir çift iş güvenliği eldiveni giyilmelidir.

BERTARAF

Asbest içeren atık malzemeyi imha edilinceye kadar sızdırmaz kaplarda, konteynerler, metal, plastik veya fiber variller veya güçlü polietilen torbalar saklanmalıdır. Eğer torba kullanılacaksa bir torbayı diğerinin içine koyulmalı ve her birini bantla kapatılmalıdır. "TEHLİKE! İÇERİR’’ ibaresi ile etiketlenmelidir. Asbestli atıkların, Çevre ve Şehircilik Bakanlığından lisanslı atık taşıma firması ile ve yetkili atık bertaraf kuruluşu ile sözleşme imzalanarak mevzuata uygun şekilde taşınması ve bertarafı gerçekleştirilmelidir. Asbestli atıkların tehlikeli atık sınıfına girdiği unutulmamalıdır.

TÜSAD Mesleki ve Çevresel Solunum Hastalıkları-İş Sağlığı Çalışma Grubu adına
Dr. Melike Yüksek Yavuz

Asbest Söküm Uzmanları Derneği (ASUD) Başkanı
Mehmet Şeyhmus Ensari

KAYNAKLAR:

1. Berry TA, Belluso E, Vigliaturo R, Gieré R, Emmett EA, Testa JR, Steinhorn G, Wallis SL. Asbestos and Other Hazardous Fibrous Minerals: Potential Exposure Pathways and Associated Health Risks. Int J Environ Res Public Health. 2022 Mar 29;19(7):4031. doi: 10.3390/ijerph49074031. PMID: 35409711; PMCID: PMC8998304.
2. Wilken D, Velasco Garrido M, Manuwald U, Baur X. Lung function in asbestos-exposed workers, a systematic review and meta-analysis. J Occup Med Toxicol. 2011 Jul 26;6:21. doi: 10.1186/1745-6673-6-21. PMID: 21791077; PMCID: PMC3164601.
3. Asbeste Bağlı Akciğer Hastalıkları. Pınar Yıldız Gülhan. Bölüm 9 tüsad göğüs hastalıkları kitabı sayfa 15-34 @ 2019
   TÜSAD | Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği TÜSAD Eğitim Kitapları Serisi – 22
4. Bunderson-Schelvan M, Pfau JC, Crouch R, Holian A. Nonpulmonary outcomes of asbestos exposure. J Toxicol Environ Health B Crit Rev. 2011;14(1-4):122-52. doi: 10.1080/10937404.2011.556048. PMID: 21534087; PMCID: PMC3118539.
5. IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risk to Humans. Arsenic, Metals, Fibres and DustsExit Disclaimer. Lyon (FR): International Agency for Research on Cancer; 2012. (IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, No. 100C.)
6. Agency for Toxic Substances and Disease Registry. Toxicological Profile for Asbestos. September 2001. Retrieved April 18, 2017.
7. https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/substances/asbestos/asbestos-fact-sheet.
8. T.C. Aile, Çalışma Ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İş Sağlığı Ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Asbestle Çalışmalarda İş Sağlığı Ve Güvenliği Uygulama Rehberi Ankara, 2019
9. Ayşe Selda ALTINTOP, Canan URAZ. Bina Yıkım İşlerinde Asbest Maruziyetinin Değerlendirilmesi. Yıl 2020, Cilt 15, Sayı
   4, 218- 235, 26.10.2020.
10. https://www.who.int/publications/m/item/asbestos---hazards-and-safe-practices-for-clean-up-after-earthquake
11. https://www.csgb.gov.tr/isgum/contents/asbest/